Po usunięciu piasku ścieki zawierają zanieczyszczenia organiczne rozpuszczone, koloidalne i zawiesinę. W osadniku wstępnym dokonuje się usunięcia zawiesin łatwo opadających poprzez zapewnienie wystarczająo powolnego przepływu laminarnego ścieków, pozwalającego opaść zawiesinom, które mają masę niewiele większą od wody - rzędu 1,1g/cm3. Dla porównania piasek ma masę 2,5 raza większą od wody. Osadniki wstępne pełnią następujące funkcje:

• usuwają do 60 - 70% całkowitej zawiesiny organicznej ze ścieków

• usuwają ok. 30% BZT5

• produkują osad wstępny, który poddany fermentacji kwaśnej w celu uzyskania prostych kwasów lotnych pozwala wspomagać biologiczne procesy usuwania fosforu i azotu

• usuwają tłuszcze i oleje

• częściowo wyrównują nierównomierność przepływu i ładunku ścieków dopływających do części biologicznej

• przyczyniają się do zmniejszenia ilości nadmiernego osadu czynnego

W osadnikach wstępnych w wyniku procesu sedymentacji następuje oddzielenie łatwoopadających zawiesin organicznych od ścieków. W osadnikach wstępnych zachozi również odtłuszczanie.

Efektywność pracy osadników wstępnych zależy od obciążenia hydraulicznego powierzchni zbiornika, czasu przetrzymania ścieków, konfiguracji zbiornika, rodzaju ścieków, rodzaju zawiesin, temperatury i udziału ścieków przemysłowych. Podczas około dwugodzinnej sedymentacji w osadnikach wstępnych zawiesin zawartych w dopływających ściekach miejskich, można uzyskać 70% ich redukcji oraz około 30% redukcji całkowitego BZT5. Jednak uzyskiwane efekty są mniejsze i wynoszą przeciętnie 50 - 60% usunięcia zawiesin i 25% redukcji całkowitego BZT5.

Urządzenia do zgarniania osadu przemieszczają osady do miejsca, z którego są odprowadzane do dalszej przeróbki za pomocą pomp lub grawitacyjnie.

Rysunek przedstawia osadnik wstępny w oczyszczalni ścieków w Gniewkowie: